Տիկնիկներ` երջանկության համար, Վերնիսաժի շուկա (նկարիչ` Լիանա Աղաջանյան) © ianyanmag
– Կարծես` Ձեր բախտը բերեց, որ Ձեր կողքին նստեցի, – ասաց նա` հանելիս իր աղվեսի մորթուց գլխարկը և հարմարեցրեց իր լայնածավալ մարմինը` ի թիվս հայերի ծովի, որ գրավել էին Մոսկվայից Երևան գնացող թռիչքը: Ինքնաթիռը մոնոէթնիկ էր` լի տղամարդկանցով ու կանանցով, որոնց արտահայտիչ դեմքերը բիծ առ բիծ քանդակված ու փորագըրված էին տարբեր ժամանակներից ու վայրերից եկող պատմություններով և փորձառություններով` հայտնի միայն Կովկասի բնակիչներին: Տղամարդիկ, ովքեր իրենց ընտանիքները պահելու նպատակով գումար վաստակելուց հետո գալիս էին Հայաստան մի քանի ամիս անց կացնելու, կանայք, ովքեր այցելում էին համալսարաններում սովորող իրենց դստրերին, որոնք միայն երեք ժամ հեռավորության վրա էին ապրում ինքնաթիռով մեկնելու պարագայում, ինչը թերևս հեռու էր նրանց համար:
Նրա անունը Լուսինե էր: Նա հարցրեց` արդյոք ես Երևանից էի, բայց երբ բերանս բաց արեցի պատասխանելու` իմ մեղեդային ակցենտը բացահայտեց այն փաստը, որ ես հայրենիք գնացող օտարերկրացի եմ:
– Առաջին անգամ եմ Հայաստանում,- արտաբերեցի ես ժպիտով: Հենց դրանից հետո էր, որ ճաշակեցի այնքան հայտնի հայկական հյուրասիրությունը: Նա ոչինչ չասաց, ուղղակի մոտեցավ, բռնեց դեմքս և համբուրեց` կարծես տատիկս լիներ:
Նա բացատրեց, որ իր ընտանիքն էլ, իմ ընտանիքի նման, Իրանից էր, նա շատ երիտասարդ տարիքում էր եկել Հայաստան, բայց հպարտ էր այն պետությունով, որից եկել էր: Նա ցույց տվեց իր արդուզարդը. սուտակով մատանի, որը շեղում էր նրա վարդագույն եղունգներից, որոնք պետք է որ լվացած լինեին հազարավոր ամաններ, ոսկյա ձեռնաշղթա` երկուսն էլ իրանական ծագման:
Նա ինձ հարցրեց` ինչու էի գնում Հայաստան, հետո ընթրիքի հրավիրեց: Դրանից հետո պատմեց իր 13 թոռների մասին և այն մասին, թե ինչքան կարճ էր Հայաստանում իմ մնալու ժամանակը` ճանապարհորդությունից ինչ-որ լավ օգուտ քաղելու համար: Նա թվարկեց իր բոլոր թոռնիկների անունները, ասաց` որտեղ էին ապրում և ինչ էին անում: Ասաց` երբ վայրեջք կատարեմ, անպայման զանգահարեմ ծնողներիս, քանի որ նրանք կանհանգստանային: Նա ցավում էր, որ մի հավերժություն է, ինչ չէր տեսել իր` Լոս Անջելեսում ապրող հարազատներին: Նա կատարելապես համոզված էր` եթե թվարկեր բոլորի անունները, ես կճանաչեի նրանց:
Գլխումս Չայկովսկու «Մարդուկ-ջարդուկ» շարանվագը հնչեց մինչ Վիկտորիա անունով երիտասարդ նավամատուցողուհին ցուցադրում էր արտակարգ իրավիճակներում ակնկալվող կարգը, իսկ ծխախոտներ փստացնող հայ տղամարդկանց սոված աչքերը ձգվում էին նրա ուղղությամբ ինչպես մագնիսներ: Լուսինեն նկատեց, որ նոթատետրումս գրառումներ եմ կատարում, և կծկվեց սառցեպատ պատուհանի և իր վարդագույն գործած պոնչոյի միջև. ես առաջին մեղքը գործեցի` ձախլիկ էի:
– Լավ չէ,- ասաց նա:- Քեզ չե՞ն սովորացրել ճիշտ ձեռքով գրել:
Այդ պահից սկսած էր, որ իմ ճանապարհորդության նկատմամբ տրամադրությունս հաստատվեց. Հայաստան` կախարդանքի, մելամաղձության, փաղաքշանքի և հակասությունների երկիր: Մի վայր, որը պարծենում է Հռոմից 29 տարով մեծ իր մայրաքաղաքով, ուր հին եկեղեցիները հպարտորեն կանգնած են իրենց կառուցողների սերունդների համար, ուր կանայք ավլում են փողոցները ավելներով, որոնք արևմտյան երկրների խոհանոցների պատերին փակցված դեկորատիվ զարդերի են նման, ուր դեղին սովետական դարաշրջանից մնացած գազի լցակայաններն են դատարկ կանգնած` միայն վարդագույն էլեկտրական տոնածառների ուղեկցությամբ: Մի վայր, որն ունի այնքան լավ սնունդ, որ քեզ թվում է` ամեն կծելով համտեսում ես Երկիրը, ուր զգացմունքները, կյանքն ու առօրյան հեղեղում են քեզ: Մի վայր, ուր գրեթե միանգամից զգում ես առօրյա կյանքիդ անկարևորությունը, ուր սնահավատություններն ու թյուրըմբռնումներն այն պարզ բաների մասին, որ սովորաբար կընդունես այնպես ինչպես կա կողք կողքի են ընթանում մի ժողովրդի տնտեսական դժվարությունների հետ, որը ժանտախտի պես հաղթահարել է պատերազմներ և զավթիչներ, երկրաշարժեր և ցեղասպանություններ և ինչ-որ ձևով կարողացել է գոյատևել:
Այո, գոյատևելն է Հայաստան բառի հոմանիշը` այս փոքրիկ, ցամաքով շրջապատված երկրի մարդկանց և փողոցային շների համար, որի մասին շատերը չեն լսել և մեծամասնությունը երբեք չի էլ այցելի: Ի՞նչ ունի առաջարկելու այդ Հայաստանը: Այս խորդուբորդ Հայաստանը, որը հասունացել է փոփոխության ու հեղափոխության համար, ուր ընդհատակյա գիշերային ակումբները դառնում են հասարակական և սեռական ազատության աշխարհ և սիրեկանները համբուրվում են ժամանակակից արվեստի թանգարանի ճարտարապետական առանձնահատկությունները շոյող թփերի արանքում: Այս կախարդական Հայաստանը թույլ է տալիս ամբոխի մեջ սովորաբար խորտակվող ձայները լսելի լինեն` լավ լինի, թե վատ լինի:
Այս Հայաստանը փոխեց ինձ: Այն թափանցեց իմ էության մեջ`սառնաշնչությամբ և արցունքներով, բառերով աննկարագրելի ձևով:
– Հայաստան գալը դժվար է միայն առաջին անգամ,- մեկն ասաց ինձ,- դրանից հետո յուրաքանչյուր ճանապարհորդությունը դառնում է անսահմանորեն հեշտ:
Այսպիսին է Հայաստանը քեզ դարձնում: Այն ճանկում է քեզ` անկախ ազգային պատկանելությունիցդ: Այն հասունանում է մեջդ` երակներիդ մեջ արյանդ հետ շրջանառվելով և մարսում է կերածդ սնունդը: Քեզ ցավ է պատճառում այնպես, որ կարողանաս գնահատել իր պատճառած հաճույքը և երբեք բաց չի թողում քեզ:
Առաջին անգամ Հայաստան գնալուց հետո կա մի չգրված օրենք, լինի դա անձնագրումդ թե այլուր` դու պիտի նորից վերադառնաս: Վեց ամիս հետո, քսան տարի հետո, ընտանիքով, ընկերներով կամ մենակ, նորից կվերադառնաս, որովհետև Հայաստանի մագնիսական դաշտին դժվար է դիմադրել, այն քեզ ձգում է հենց որ նրանից հեռանում ես:
Երբ ինքնաթիռը վայրեջք կատարեց, ես Լուսինեին ընդունեցի հարազատ մարդու պես, ինչպես նա ինձ ընդունեց: Սպասեցի, որ նա հավաքի իր իրերն ու գլխարկը հագնի: Անցանք միակցչի միջով և օդանավակայան մտանք առավոտյան ժամը 4:00-ին: Բեռի ու անձնագրային ստուգման խառնաշփոթի մեջ կորցրի նրան: Կամ էլ նա ինձ կորցրեց: Նա ծրագրել էր իր կոնտակներն ինձ փոխանցել, բայց գործը դրան չհասավ:
«Երբ հաջորդ անգամ այստեղ լինես, կայցելես ինձ ու ես քեզ կհյուրասիրեմ»,- ասել էր ինձ: Այդպես էլ չփոխանակվեցինք հեռախոսի համարներով, իսկ Լուսինեն օդանավակայանից անհետացավ` գնալով իր տուն, Երևանից մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա:
Բայց, գիտեք, հետաքրքիր զգացում ունեմ, որ ես նրան և Հայաստանը նորից եմ տեսնելու: Տիեզերքն է այդպես պահանջում:
Լիանա Աղաջանյան
IANYAN mag
Հայկական անկախ հրապարակում
